Wist je dat we pas een ontbijtje eten sinds de negentiende eeuw? Het voor ons haast ‘ouderwetse’ boterhammetje was de eeuwen daarvoor een echte luxe.
Wat aten men dan als ontbijt?
In de middeleeuwen at men pannenkoeken, brij of pap en heel soms een sneetje roggebrood. Gewoon twee warme maaltijden per dag. Het weinige graan wat er was, werd voor het bierbrouwen gebruikt. Pas vanaf de zestiende eeuw at men een broodmaaltijd wat meestal bestond uit roggebrood, kaas, boter en bier. Maar …dat was eigenlijk alleen voor de zieken, de kinderen en studenten.
De invoering van drie maaltijden per dag
In de Gouden Eeuw werd het ontbijt pas aan het eetpatroon toegevoegd. Het bestond uit brood en een warme drank. Op het platteland vond men dat maar onzin, daar at men nog gewoon pap, brij en de pannenkoeken. In 1750 werd het graan schaars door een enorme bevolkingsgroei en oorlogen. Het brood werd toen vervangen door aardappelen.
Hoe komen we aan het woord ‘ontbijt’?
Zaag het doormidden en je hebt ‘ont’ (voorafgaand aan) en ‘bijt ‘ (bijten/eten). Met een beetje fantasie heb je…. eerste maaltijd van de dag. Het woord ‘ontbijt’ is men vanaf de dertiende eeuw gaan gebruiken. De Engelsen hebben het ‘breakfast’ vertaald als het doorbreken van het vasten. In het Duits kun je ‘Frühstück’ vertalen als vroeg op de dag een stukje eten. De Fransen vertalen hun petit déjeuner (rompre-le-jeùne) ook als een pauze in het vasten.
Maar hoe komen we dan aan ‘boterham’?
Tja, dat is niet helemaal zeker. Het ‘boter’ in het woord is wel duidelijk. Vroeger smeerde men standaard een lekkere klodder boter op het brood. Maar waar komt dan de ‘ham’ vandaan? Daar is men heel duidelijk over…niet van vlees! Onze taal was vroeger gewoon heel anders. Men schreef het als ‘boteram’ of ‘boterram’. En rammel (of remmel) is een ouderwetse benaming voor een snee brood. In Vlaanderen worden geroosterde broodjes nog steeds ‘rammekes’ genoemd. Maar……wie heeft er dan die extra ‘h’ tussen geplakt?
Foto
Nationaal Archief
Leuk stukje! Grappig dat we niet weten waar dan ham vandaan komt… Die ontbijtjes zien er trouwens heerlijk uit! Tegenwoordig ontbijt ik lekker met zelfgemaakte granola en yoghurt, jum…
dat ham*
Dank je wel Charissa. Officieel is het boteram of boterram, dus zonder “h”. Wie weet een sjieke dame die heel nadrukkelijk de ‘h’ ging uitspreken haha. Ik zit nu aan de verschillende havermout met yoghurt ontbijtjes. Heerlijk.
Leuk stukje weer. Ik leer elke keer iets nieuws. Die pannekoeken (ik weiger hier nog steeds die tussen-n te gebruiken) hadden ze er voor mij in mogen houden. Ik heb er een uur geleden nog eentje met ham, kaa en ui naar binnen gewerkt.
Panne(n)koeken blijven lekker. Ik bak wekelijks hele stapels. Een mannenhuis dus daar gaat heel wat in.