De paalknecht is zo’n typisch vergeten beroep waar we nooit meer aan denken. Zijn werk begon in 1560, toen in Amsterdam het Paalhuis werd gebouwd.
Paalhuis soort van belastingkantoor
Om te weten te komen wat het beroep van de paalknecht precies inhield, moeten we naar het jaar 1560. Daar werd in Amsterdam aan de noordzijde van de Nieuwe Brug (waar nu de Prins Hendrikkade ligt) het Paalhuis gebouwd. Wie in die jaren met zijn schip vanaf het IJ de stad Amsterdam binnenvoer, kwam als eerste langs het Paalhuis. Hier moesten de schippers paal- of havengeld betalen.
Termijnhandel
In het Paalhuis heeft een hele lange tijd de termijnmarkt plaatsgevonden. Hier werd gehandeld in goederen, die pas later geleverd zouden worden tegen een vooraf afgesproken prijs. Na het afsluiten van een deal, gaven de kooplieden per brief hun bestelling door aan een schipper. Doordat de briefwisseling in die tijd nauwelijks gereguleerd was, kwam het met enige regelmaat voor dat brieven te laat of zelfs helemaal niet aankwamen. Dat kon zo niet langer! Vanaf 31 januari 1598 werd het de schippers verplicht gesteld om voortaan hun brieven af te geven aan….de paalknecht!
Paalknecht was stadsambtenaar
Op de foto van het schilderij van de Hollandse schilder Jan Abrahamsz. Beerstraaten (1622-1666), kunnen we mooi zien hoe het Paalhuis er in die tijd uit heeft gezien. Links zie je de woning van de paalknecht. Hij was een stadsambtenaar die binnengekomen brieven moest inschrijven in een register. Daarin noteerde hij, behalve de naam van de schipper en de plaats van herkomst van het schip, natuurlijk ook voor wie de brief bestemd was. Nadat hij de brief had ingeschreven, bevestigde hij deze op één van de borden die je midden op het huis ziet. Rechts zie je de galerij die in 1624 is aangebouwd. Hier vond de eerdergenoemde termijnhandel plaats.
Betalen voor de post
Wanneer een koopman een brief kwam ophalen, was hij verplicht om 1,5 stuiver per brief aan de paalknecht te betalen. Die moest dit bedrag overigens weer afstaan aan de betrokken schipper. Hing een brief al enige tijd aan het bord, dan moest de paalknecht deze tegen een vergoeding van 1,5 stuiver bezorgen bij de woning van de geadresseerde koopman.
Eerste Amsterdamse postkantoor
In april 1616 werden er twee gesloten brievenbussen aan het paalhuis gehangen. Op de ene stond het wapen van Hoorn en op de andere het wapen van Enkhuizen. Hierin deponeerden de kooplieden voortaan hun brief aan de schipper. De paalknecht kreeg uiteraard het toezicht op deze bussen. Telkens wanneer hij voor een afvaart de bussen opende, moesten de schippers hem een stuiver betalen. Dus eigenlijk was het Paalhuis het eerste Amsterdamse postkantoor, waardoor de paalknecht dus feitelijk de eerste postkantoordirecteur was.
Bekende bewoner Paalhuis
In 1681 werd het Paalhuis afgebroken bij de aanleg van een schutsluis tussen het IJ en het Damrak, waardoor het beroep van de paalknecht verdween. Wist je trouwens dat de bekende Nederlandse schilder en dichter Pieter Jacobsz. Codde (1599-1678) is opgegroeid in het Paalhuis? Zijn vader Jacob Pietersz. Codde werkte daar als paalknecht.
Foto
Commons Wikimedia
