Tondeldoos een echte vuurmaker

In de tondeldoos van Nederlandse makelij zat namelijk alles om een lekker vuurtje mee te kunnen maken. De kleinere versie was voor in het vestzak.

Vuursteen en tondel

Even een vuurtje maken, daar had men vroeger wel wat spullen voor nodig. Om alles een beetje bij elkaar te houden, bewaarde men alles in een tondeldoos. Een houten (later een metalen) doosje waar men tondel, een vuursteentje en het vuurslag in bewaarde.

Hoe werkt het?

Tondel is de verzamelnaam voor licht ontvlambaar materiaal zoals: gedeeltelijk verkoold linnen of katoen, zaagsel, gedroogd mos of stukjes gedroogde tonderzwam. Om de tondel aan te steken sloeg men met het vuurslag (een metalen ring van koolstofhoudend ijzer) op een vuursteentje zodat er vonken op de tondel kwam. Door voorzichtig een beetje te blazen ontstond er een klein vlammetje waar men bijvoorbeeld het stro mee aanstak. Et voilà er was vuur. De tondel werd uitgeblazen en weer bewaard in de tondeldoos.

Europese tondeldozen

De meeste tondeldozen kwamen van Nederlandse en Engelse bodem. Natuurlijk zagen de Hollanders wel handel in het doosje en exporteerde deze door werkelijk heel Europa. De Engelsen hielden van soberheid en maakten eenvoudige dozen, terwijl de Nederlanders de tondeldozen met prachtige houtsnijwerken versierden. Maar ja hout en vuur dat gaat niet altijd even goed samen, waardoor de tondeldozen vaak half verkoold waren. Het zou daarom ook niet lang duren voordat deze vervangen werden door die van metaal.

Tondeldoos zakformaat

De welgestelden hielden wel van een beetje show en pochten graag met hun rijkdom. Waarom met zo’n saaie tondeldoos van ijzer, messing of koper rondlopen? Vanaf 1600 kwamen er voor de rokende heren exclusieve uitvoeringen van zilver en zelfs van ivoor op de markt.

Einde tondeldoos 

Gek genoeg bleef men de tondeldoos tot het begin van de 20e eeuw gebruiken, terwijl de lucifer vanaf 1850 toch in de meeste huishoudens wel werd gebruikt. De tondeldoos raakte rond 1920 dusdanig uit de mode, dat deze naar de zolder verdween. En de tonderzwammen? Die zijn tegenwoordig beschermt. Op het plukken ervan staat een flikse boete!

 

Foto
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

 

2 Comments

  • Dank je wel voor dit mooie verhaal over de tondeldoos. Ik dacht steeds dat hiervoor enkel tonderzwammen werden gebruikt. Mijn oom heeft me van het gebruik hiervan het een en ander verteld. Hij gidst al geruime tijd op de Veluwe en kent nog veel oude gebruiken. Ikzelf ben steeds enthousiast wanneer ik Tonderzwammen zie, ze zijn prachtig en van grote natuurlijke waarde. Vroeger werd dood hout geruimd, tegenwoordig niet meer. Zodoende heeft de Tonderzwam weer de kans gekregen om in getale toe te nemen en daarom kunnen we steeds vaker van deze zwammen exemplaren genieten. Ze zijn niet meer nodig voor tondeldozen, dus kunnen gewoon blijven hangen, al zag ik laatst wel een exemplaar op een bospad liggen. Hoe dan ook, ze zijn beschermd en dat is wat mij betreft een goede zaak.

    • Helaas wordt er nogal eens wat zwammen meegenomen Jannie vanwege de medicinale werking die het zou hebben. Jammer hoor, want de zwammen doen er bijzonder lang over om te groeien. Leuke aanvulling van je.

Geef een reactie