Een lijst om een schilderij is eigenlijk zo vanzelfsprekend. We registreren het wel, maar kijken vervolgens alleen nog maar naar het schilderij.
Schilderijlijsten
Voor de Fresco’s uit de dertiende eeuw gebruikte men geschilderde banden als een soort omlijsting. In de veertiende eeuw hield men van eenheid. Zowel de lijst als het paneel werden op dezelfde manier bewerkt. Toen eenmaal duidelijk werd dat het conserveren beter ging met een losse lijst, gingen kunstenaars gladde lijsten gebruiken die verguld en beschilderd werden.
Michelangelo ontwerpt zijn lijsten
Tijdens de renaissance (zestiende eeuw) maakten kunstenaars nog zelf hun lijsten. Op zich zelf staande kunstwerken die perfect pasten bij het schilderij. Kunstenaars als Botticelli en Michelangelo maakten een ontwerp en lieten de lijsten door de beste houtsnijders uit de geschiedenis vervaardigen. Dat veranderde in de zeventiende eeuw. Kunstenaars lieten toen de lijsten ontwerpen en vervaardigen door meubelmakers.
En in Nederland dan?
In de zeventiende eeuw vond men de zwarte ebbenhouten lijsten geweldig. De schilderijen kwamen zo veel meer tot zijn recht. Maar de rijken bleven een voorkeur houden voor de rijkelijk versierde lijsten (status). Uit die periode kwamen ook de bekende ‘Lutmalijst’. Johan Lutma was een Amsterdamse edelsmid en was briljant in het vervaardigen van sierlijke en uitbundige lijsten.
Gipsen ornamenten
In de achttiende eeuw werden de lijsten elegant met vloeiende lijnen. De ornamenten werden opengewerkt (rococostijl). Het neoclassicisme (eind achttiende eeuw) zorgde voor strakke en sobere lijsten, versierd met parels- en lintmotieven. In de negentiende eeuw werden er ook lijsten gemaakt met gegoten gipsen ornamenten. Deze methode werd feitelijk het startsein voor massaproductie.
De lijst van de impressionisten
In deze periode was de lijst opeens niet zo belangrijk meer. Ze werden vaak vervaardigd in een harde gouden kleur, wat zeker niet een aanvulling was op het schilderij. De Impressionisten daarentegen vonden die lijsten maar niks. Ze gingen aan de slag met zoutzuur (decaperen), waardoor ‘het harde goud’ veel minder aanwezig was. Net als in de zestiende eeuw ging de kunstenaar zich weer intensief met zijn lijst bemoeien.
Art Noveau tot vandaag de dag
Deze stroming zorgde ervoor dat de lijst behalve bij het schilderij ook bij het interieur moest passen. Nadien heeft de lijst geen noemenswaardige verandering meer ondergaan en wordt zelfs helemaal weggelaten.
Foto:
Nationaal Archief